Varijabilnost terpenskog sastava i morfoloških karakteristika četina Taxus baccata L. u Srbiji

Abstract

U radu su ispitani sastav etarskog ulja i morfološke karakteristike četina Taxusbaccata L. Uzorkovanje biljnog materijala (četina sa grančicama) je izvršeno u jesen2012. i 2013. godine iz tri prirodne populacije tise u Srbiji sa sledećih lokaliteta: Požar(Nacionalni park „Tara“), rezervat prirode „Jelak“ (Nacionalni park „Kopaonik“) ispomenik prirode „Lazarev kanjon“ (planina Malinik).Sastav i sadržaj etarskog ulja ispitan je na ukupno 47 uzoraka iz sve tripopulacije. Ekstrakcije su vršene hidrodestilacijom po Clevenger-u, a sastav izolovanogulja rastvorenog u pentanu je utvrđen GC-FID i GC-MS analizama. Ukupno jedetektovana 91 komponenta, od kojih je 87 identifikovano. U sastavu etarskog uljapreovlađuju alifatični alkoholi (43.31%), terpeni (19.34%), alifatični ugljovodonici(13.18%) i alifatični aldehidi (11.09%). Ketoni, masne kiseline, derivati karotenoida,estri i aromatična jedinjenja zastupljeni su u manjem procentu. Neidentifikovanajedinjenja čine 1.96% ulja. Najzastupljenija terpenska frakcija za sve tri populacije suoksigenovani monoterpeni (13.99%). U etarskom ulju najzastupljenija jedinjenja su 1-okten-3-ol (23.48%), (Z)-3-heksenol (11.46%) i mirtenol (11.38%).U radu je ispitana međupopulaciona varijabilnost sadržaja etarskog ulja pomoćujednofaktorske analize varijanse, analize glavnih komponenti, klaster analize ikanonijske diskriminacione analize. ANOVA je pokazala da se 8 jedinjenja (koja imajunormalnu raspodelu) statistički značajno razlikuje prema zastupljenosti međupopulacijama (p<0.05): n-oktanal,  -linalol, -ciklocitral, (E)- -jonon, eikozanal, transferuginol,trikozanal i heksakozan. Analiza glavnih komponenti sa 22 najzastupljenijehemijske komponente etarskog ulja je pokazala razdvajanje jedinki iz populacijaKopaonik i Malinik, kao i jedinki iz populacija Tara i Malinik. Sa grafičkih prikazaanalize mogu se uočiti jedinjenja kojima obiluju pojedine populacije. Jedinke sa Tareobiluju sadržajem heksahidrofarnezil acetona, pentakozana, geraniola i mirtenola,jedinke sa Kopaonika sadržajem 1-okten-3-ola, 1-okten-3-ona, 3-oktanona, n-nonanala,palmitinske kiseline i junicedranola, a jedinke sa Malinika sadržajem n.k. 1, (Z)-3-heksenola, fitola i heptadekana. Statistički značajne razlike (Mann-Whitney U test)utvrđene su u sadržaju: pentakozana, 1-okten-3-ola, 1-okten-3-ona, 3-oktanona, nnonanala,palmitinske kiseline, junicedranola, (Z)-3-heksenola i heptadekana...

In this study, the composition of the essential oil and morphologicalcharacteristics of Taxus baccata L. needles were examined. Plant material (twigs withneedles) was collected in the autumn of 2012 and 2013, from three natural yewpopulations in Serbia from the following locations: Požar (National Park “Tara”), naturereserve “Jelak” (National Park “Kopaonik”) and natural monument “Lazarev kanjon”(Mt. Malinik).The composition of the essential oil was investigated on a total of 47 samplesfrom all studied populations. The isolation of oil was performed by hydrodistillationusing Clevenger-type apparatus, and the composition was determined by GC-FID andGC-MS analyses. Of the 91 detected compounds, 87 were identified. The mostabundant compound classes were aliphatic alcohols (43.31%), terpenes (19.34%),aliphatic hydrocarbons (13.18%) and aliphatic aldehydes (11.09%). Ketones, fatty acids,carotenoid derived compounds, esters and aromatic compounds were presented insmaller amounts. Unknown compounds had an average relative content of 1.96%. In theterpene fraction, oxygenated monoterpenes dominated (13.99%). The predominantconstituents of the essential oil were 1-octen-3-ol (23.48%), (Z)-3-hexenol (11.46%)and myrtenol (11.38%).To assess variability of the essential oil content between studied populationsanalysis of variance, principal component analysis, cluster analysis and canonicaldiscriminant analysis were performed. One-way ANOVA revealed that 8 (normallydistributed compounds) exhibited statistically significant differences betweenpopulations (p<0.05): n-octanal, β-linalool, β-cyclocitral, (E)-β-ionone, eicosanal,trans-ferruginol, tricosanal and hexacosane. The principal component analysis of 22selected compounds revealed differentiations of individuals from populations Kopaonikand Malinik, as well as individuals from populations Tara and Malinik. The graphicalvisualization of analysis showed that individuals from Tara were rich inhexahydrofarnesyl acetone, pentacosane, geraniol and myrtenol, individuals fromKopaonik contained high levels of 1-octen-3-ol, 1-octen-3-one, 3-octanone, n-nonanal,hexadecanoic acid and junicedranol and individuals from Malinik contained high levelsof unknown compound 1, (Z)-3-hexenol, phytol and heptadecane...