Alelopatija banatskog božura (Paeonia officinalis L. 1753 ssp. banatica (Rochel) soó 1945), panonskog endema i relikta

Abstract

Paeonia officinalis L. 1753 ssp. banatica (Rochel) Soó 1945 represents a Pannonian endemic and relict plant species. As an endangered, disappearing species, it is protected according to IUCN and included into the Red Book of the Flora of Serbia. In the Deliblato Sands, in a community of English oak (Quercus robur), only a single population of this peony consisting of 74 individuals with a reduced reproduction capacity occurs. Since this could be the consequence of negative allelopathic influence of dominant species of tree, shrub and herbaceous plant layer, we performed allelopathic studies that included qualitative and quantitative analyzes of phenolic acids and total phenolics both in the litter and soil of this community. Surface soil layer under Paeonia officinalis L. 1753 ssp. banatica was found to connain 34.36 μg g1 and 564.42 μg g1 of free and total bound phenols, respectively. A deeper soil layer (10-20 cm) contained much lower amount of free (only 4.44 μg g1) and 571.73 μg g1 of total bound phenol compounds. In the surface soil layer only three free phenolic acids (ρ-coumaric, ρ-hydroxybenzoic and vanillic acid) in minute amounts (0.57-1.69 μg g1) were detected. In the deeper soil layer p-coumaric acid was absent. Soil covered with Paeonia officinalis ssp. banatica contains five phenolic acids in bound form, p-coumaric and vanillic acid being the most abundant (10.22-30.70 μg g1). These forms are evenly distributed in the surface and deeper soil layer.

Banatski božur (Paeonia officinalis L. 1753 ssp. banatica (Rochel) Soó 1945) je panonski endem i relikt. Kao ugrožena vrsta koja iščezava, prema pravilima IUCN zaštićen je i uvršćen u Crvenu knjigu flore Srbije. U Deliblatskoj Peščari postoji samo jedna populacija sa 74 jedinke u lužnjakovoj zajednici (lokalitet Flamunda) smanjene reproduktivne sposobnosti, što je verovatno posledica negativnog alelopatskog uticaja dominantnih vrsta iz sprata drveća, žbunova i zeljastih biljaka na banatski božur. Stoga smo pristupili alelopatskim istraživanjima koja su obuhvatila analizu i merenje količine fenolnih kiselina i ukupnih fenola u stelji i zemljištu ove zajednice. Rezultati pokazuju da površinski sloj zemljišta pod banatskim božurom, sadrži 34,36/μg g1 slobodnih i 564,42 μg g1 vezanih ukupnih fenola. Dublji sloj zemljišta (10-20 sm) sadrži znatno manju količinu slobodnih (samo 4,44 μg g1) i 571,73 μg g1 ukupnih vezanih fenola. U površinskom sloju zemljišta su detektovane samo tri slobodne fenolne kiseline (p-kumarinska, p-hidroksibenzoeva i vanilinska) u malim količinama (0,57-1,69 μg g1). Dublji sloj zeljišta nije sadržao p-kumarinsku kiselinu. Zeljište pod banatskim božurom sadrži pet fenolnih kiselina u vezanom stanju, pri čemu najviše ima p-kumarinske i vanilinske kiseline (10,22-30,70 μg g1). Ne postoji razlika u količini vezanih fenolnih kiselina u površinskom i dubljem zeljišnom sloju, pošto su ravnomerno raspoređene. U stelji koja se sastoji od delimično razloženog lišća i grančica trepetljike, gloga, bele topole, hrasta lužnjaka i dr. izmereno je 10,13 μg g1 slobodnih i 14.09 μg g1 vezanih ukupnih fenola. Ona sadrži pet fenolnih kiselina, pri čemu preovlađuju vezani oblici. Najviše ima p-kumarinske, vanilinske i siringinske kiseline (61,78-194,49 μg g1). Ona sadrži 5 fenolnih kiselina, pri čemu preovlađuju vezane forme. Najviše ima p-kumarinske, vanilinske i siringinske (61,78-194,49 μg g1). Diskutovana je moguća uloga fenolnih jedinjenja dominantnih vrsta biljaka u fitocenozi u smanjenju brojnosti božura. U lužnjakovoj zajednici sa banatskim božurom, dobro je razvijen sprat žbunova i zeljastih biljaka (ima više od 60 biljnih vrsta), koje mogu negativno uticati na povećanje populacije božura. Kao meru za poboljšanje uslova za opstanak ove reliktne i endemične vrste naše Flore, potrebno je iz neposredne blizine populacije banatskog božura (na rastojanju od 3-4 m) uklanjati sve biljne vrste koje na bilo koji način mogu negativno uticati (biohemijski uticaj fenolnih jedinjenja dominantnih vrsta, zasena, konkurencija za vodu, mineralne materije i prostor).