Primena GIS tehnologija u vrednovanju i zaštiti prirodnih vrednosti Nacionalnog parka Tara

Abstract

Mount Tara is among the most important centers of Balkan and European ecosystem and species biodiversity. It is characterized by diversified and well-maintained communities of old deciduous and mixed coniferous forests (beech/fir/spruce). They represent a unique example of well preserved forests in SE Europe with numerous endemic and relict species of indigenous flora and fauna. The geographical information system (GIS) that we have created has proved an excellent tool for valorization and protection of all natural values and potentials of Tara National Park.

Geografski informacioni sistem je: organizovan skup računarskog hardvera softvera, geografskih podataka i kadra, dizajniran da efikasno prikuplja smešta, nadgrađuje, manipuliše, analizira i prikazuje sve forme geografski referencirane informacije. Za ekologe GIS je otvorio nove mogućnosti za istraživanja i aplikaciju sakupljenih informacija. Zbog same kompleksnosti sistema životne sredine mi najčešće nastojimo da ih proučavamo koristeći redukcionistički pristup, fokusirajući ce na male, diskretne pojednostavljene aspekte. Međutim većina problema u životnoj sredini su više faktorijalni i zahtevaju razmatranje širokog spektra izvora informacija pitanja i interesa. Za većinu ekoloških studija potrebne su nam eksplicitnije i kvalifikovanije terenske informacije vezane za faktore koji bi mogli da objasne posmatranu ekosistemsku, faunističku i florističku raznovrsnost u dimenziji prostorne i vremenske distribucije uključujući i podatke o geologiji, klimi, pedologiji, distribuciji i ponašanju istrživanih vrsta. Ovde svoju ulogu pronalaze geografski informacioni sistemi (GIS). Nacionalni park Tara obuhvata najveći deo planine Tare u zapadnoj Srbiji prosečne nadmorske visine 1000-1200 m na 180 km od Beograda. Ukupna površina zaštićenog područja Nacionalnog parka je 19.175 ha, a 37.584 ha predstavlja zaštitnu zonu oko Nacionalnog parka. Pripada opštini Bajina Bašta. Planina Tara predstavlja jednu od vrućih tačaka specijskog i ekosistemskog diverziteta sa 35 različitih šumskih zajednica lišćarskog, mešovito četinarskog tipa, kao i 19 opisanih livadskih zajednica. Mnoge od njih posebno one sa Pančićevom omorikom, imaju reliktan ili endemoreliktan karakter. U tom smislu sasvim je opravdano što se Tara danas našla na listi područja značajnih za očuvanje ptičijeg sveta (IBA) i dnevnih leptira Evrope (PBA), a u toku je njeno uključivanje u međunarodnu listu područja značajnog za očuvanje svetske flore (IPA). Kako se gazdovanje i upravljanje praktično svim prirodnim potencijalima NP Tara, do sada dominantno zasnivalo na principima šumarske tehnologije i inženjeringa ovaj rad ima svoju punu naučnu opravdanost u pokušaju implementacije savremenih naučnih saznanja iz oblasti zaštite biodiverziteta, konzervacione ekologije geografije i prostornog planiranja u mehanizam upravljanja prirodnim nacionalnim resursima. Ovaj tip vrednovanja i zaštite otvara mogućnost primene održivog/usklađenog korišćenja resursa NP Tara. Tokom 2002. i 2003. godine formirane su teme GIS NP Tara koje obuhvataju prirodne (geomorfologija, geologija, pedologija, hidrologija, vegetacija, flora fauna), korišćene (eksploatacija šuma) i veštačke (antropogene) sadržaje (puteve, brane, naselja, turističke sadržaje i granice). Geografski informacioni sistem koji je formiran za NP Taru sa temama koje ga čine da prati okvire sličnih projekata rađenih u Evropi i svetu i jedan je od tipičnih geografskih informacionih sistema (iz oblasti ekologije, zaštite životne sredine, šumarstva, itd), koji sadrži gotovo sve vrste podataka (izuzev satelitskih snimaka) u GIS (rasterske, vektorske, DEM, baza podataka i aerofotogrametrijske snimke).